In april 1917 meldde het Rotterdamsch Nieuwsblad dat het Duitse leger in België hun doden achter de vuurlinies naakt in pakketten aan elkaar bond om ze vervolgens in aan het front gebouwde recycling-installaties te laten verwerken tot zeep, kaarsen en veevoer. Het was een hardnekkig gerucht dat zijn oorsprong vond in wat het Duitse leger met de lastig te vervoeren paardenkadavers deed. Omgekeerd meldde ook de Duitse pers over ongekende wreedheden van de vijand: Belgische ziekenhuizen vol Duitse soldaten wier ogen uit de kassen gehaald waren, een Franse priester die een ketting van ringen droeg, gehaald van afgesneden vingers.

Voor de jonge, Duits-joodse journalist Kurt Baschwitz was de vaak haaks op elkaar staande berichtgeving over de oorlog aanvankelijk verwarrend. Toen hij 1916 als correspondent van het Hamburger Fremdenblatt naar Rotterdam kwam werd hij geconfronteerd met een totaal andere versie dan de door hem voor waar gehouden Duitse versie van dezelfde gebeurtenissen. Wat was nieuws wat nepnieuws? Wat waren de onderliggende processen? Het bleef hem bezighouden, ook na de oorlog, en leidde tot zijn eerste boek, Der Massawahn.

Als Baschwitz in 1933 definitief van Duitsland naar Nederland vlucht, wijdt hij verdere leven aan de perswetenschap. Hij wordt in 1948 hoogleraar perswetenschap en massapsychologie aan de UvA en opent niet lang daarna het ‘Huis van de Pers’, een uniek instituut met een journalistenopleiding, een academische studie, een persbilbiotheek en een persmuseum. Met zijn werk heeft Baschwitz een belangrijk stempel gedrukt op wat nu communicatiewetenschappen heet. Te belangrijk om te vergeten, en toch dreigt dat te gebeuren. Voor psycholoog en communicatiewetenschapper Jaap van Ginneken, zelf lang verbonden aan wat in de wandelgangen ‘het Baschwitz-instituut’ heette, was dat de reden een biografie over Baschwitz te schrijven (een lange versie in het Engels, een verkorte in het Nederlands).

Van Ginneken is kort over Baschwitz’ joodse achtergrond, huwelijken, kinderen, onderduiken en verblijf in Westerbork. De nadruk ligt op zijn boeken en zijn betekenis voor de journalistiek. Met deze biografie heeft hij een terecht en fraai monument opgericht voor een man die een eervolle plek verdient in de Nederlandse academische geschiedschrijving.

Jaap van Ginneken: Kurt Baschwitz – Peetvader van journalistiek en communicatie

AMB; 268 pagina’s; € 24,75

ISBN 97890 79700 91 2